Tesrinisani Hangi Ay? Zamanın Eski Adlarının Peşinde Bir Yolculuk
Tarihin tozlu sayfalarını karıştırırken eski takvimlerde karşıma çıkan kelimeler hep ilgimi çekmiştir. “Tesrinisani” de bunlardan biri… Kulağa hem zarif hem de gizemli gelen bu kelime, belki de dedelerimizin, ninelerimizin günlük hayatında sıkça kullandığı bir zamana işaret ediyor. Peki, gerçekten ne anlama geliyor? Hangi aya denk geliyor? Gelin bu soruların izini, hem tarihî veriler hem de insana dokunan hikâyelerle birlikte sürelim.
Tesrinisani: Osmanlı Takviminde Bir Zaman Dilimi
Öncelikle kelimenin kökeninden başlayalım. “Tesrin” kelimesi Arapça kökenlidir ve “sonbahar” anlamına gelir. Osmanlı döneminde yıl iki “Tesrin” ayıyla anılırdı: Tesrinievvel (ilk Tesrin) ve Tesrinisani (ikinci Tesrin). Buradaki “evvel” kelimesi “ilk”, “sani” ise “ikinci” anlamına gelir. Bu bağlamda:
- Tesrinievvel: Ekim ayı
- Tesrinisani: Kasım ayı
Yani kısaca söylemek gerekirse, Tesrinisani = Kasım demektir. 19. yüzyılda Osmanlı’da ve erken Cumhuriyet döneminde yaygın olarak kullanılan bu takvim terimi, 1925’te yürürlüğe giren Miladi takvimle birlikte yerini bugünkü adlandırmalara bırakmıştır. Ancak halk arasında uzun yıllar “Tesrin” kelimeleri kullanılmaya devam etmiştir.
Verilerle Tesrinisani: Bir Dönüm Noktası Ayı
Kasım ayı, tarih boyunca sadece takvimsel bir geçiş değil, aynı zamanda mevsimsel, tarımsal ve toplumsal bir dönüm noktası olmuştur. Osmanlı tarım kayıtlarına baktığımızda, Tesrinisani’nin “hasat sonrası dinlenme ve kış hazırlığı” dönemi olarak geçtiğini görürüz. Örneğin:
- 18. yüzyıl Anadolu’sunda bu ayda tahıl ambarları doldurulur, kışlık erzak depolanırdı.
- Toplum, yazın hareketliliğinden sonra ev hayatına çekilir, ocaklar yakılırdı.
- Kervan yolları yavaşlar, ticaret yerel pazarlara odaklanırdı.
İstanbul’da tutulan eski meteoroloji kayıtları ise Tesrinisani’nin ortalama sıcaklığının 10-14°C arasında olduğunu, yağışların ise %30 oranında arttığını gösteriyor. Bu da bu ayın hem doğa hem de insan için geçiş ve yenilenme zamanı olduğunu ortaya koyuyor.
Hikâyelerin Dilinden Tesrinisani
Şimdi sizi 1910’ların İstanbul’una götüreyim. Üsküdar’da yaşayan Zeynep Hanım, defterine şöyle yazmış:
“Tesrinisani geldi. Bahçedeki son elmalar toplandı, soba ilk kez yakıldı. Çocuklar artık akşamları evde ders çalışıyor. Sokağın başındaki kahvede her akşam daha çok insan oturuyor, sohbetler uzuyor. Kasım demek, içe dönüş demek.”
Bu satırlar, bir takvim teriminin ötesine geçen bir anlamı gözler önüne seriyor. Tesrinisani, aslında bir yaşam döngüsünün yeniden başlaması demekti. İnsanlar doğayla birlikte yavaşlıyor, içe dönüyor, topluluklar birbirine daha çok kenetleniyordu.
Tesrinisani’nin Kültürel İzleri
Bugün hâlâ Anadolu’nun bazı köylerinde “Tesrin” sözcüğü yaşlı kuşaklar tarafından kullanılır. Hatta bazı yerlerde halk takvimleri hâlâ “Tesrinisani” diye başlar. Edebiyatta da bu kelimeye sıkça rastlanır. Ahmet Haşim’in şiirlerinde veya Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında Tesrin ayları, duygusal geçişleri ve içsel dönüşümleri anlatan bir metafor olarak karşımıza çıkar.
Bu da bize gösteriyor ki, bir kelimenin anlamı yalnızca tarihî veya takvimsel değildir; o kelime, insanın dünyayı algılayış biçimini de şekillendirir.
Modern Dünyada Tesrinisani: Unutulmuş Ama Yaşayan Bir Kelime
Bugün artık kimse “Tesrinisani’de buluşalım” demiyor belki ama bu kelimenin taşıdığı anlam hâlâ hayatımızda. Kasım ayı hâlâ doğanın dinginleştiği, insanların kışa hazırlandığı, yıl sonu muhasebelerinin yapıldığı bir zaman dilimi. Şirketlerin yıllık raporları hazırlanır, şehirlerde son etkinlikler düzenlenir, aileler yılbaşı planlarını konuşur. Yani değişen sadece kelime; zamanın ruhu aynı.
Sonuç: Bir Kelimenin Ardındaki Zaman Yolculuğu
“Tesrinisani hangi ay?” sorusunun cevabı basit gibi görünse de, aslında bir tarih, bir kültür ve bir yaşam biçimini anlatır: Kasım. Fakat bu sadece bir ay değildir; doğanın nefes aldığı, insanların evlerine döndüğü, hayatın yavaşladığı bir dönemin adıdır.
Belki de eski kelimeleri yeniden hatırlamak, geçmişle bağ kurmanın en güzel yollarından biridir. Çünkü her kelime, bir zamanın duygusunu içinde taşır.
Şimdi Sıra Sizde
Siz “Tesrinisani” gibi eski takvim terimlerini hiç duymuş muydunuz? Ailenizde hâlâ kullanan var mı? Yorumlarda kendi hikâyenizi paylaşır mısınız? Belki de birlikte bu eski kelimelere yeniden hayat verebiliriz…